25. สฺวาทีหิ กฺโณ

สุอาทีหิ ลวิสเย กฺโณ โหติฯ กานุพนฺธตฺตา น วุทฺธิฯ ธมฺมํ สุโณติฯ ปรสฺสรโลเป สุโณนฺติฯ กมฺเม-กฺเย ทีเฆ สูยติ, สูยนฺติฯ ทฺวิตฺเต สุยฺยติ สุยฺยนฺติ+จฺจาทิฯ อิญาคเม สุณิสฺสติ, สุณิสฺสนฺติฯ กมฺเม-กฺยโลเป วุทฺธิฯ โสสฺสติ, โสสฺสนฺติ อิจฺจาทิฯ อสุณิ สุณิ, อสุณิํสุ สุณิํสุฯ

60. เตสุ สุโต กฺโณ+กฺณานํ โรฏ

เตสุ อีอาทีสุ สุโต ปเรสํ กฺโณ+กฺณานํ โรฏ วา โหติฯ รกาโร อนุพนฺโธฯ โฏ สพฺพาเทสตฺโถฯ อุสฺส โลเป ทฺวิตฺตํ อีสฺส สิ จฯ อสฺโสสิ, อสฺโสสิํสุฯ ‘‘อิํสฺส จ สิญ’’ติ โยควิภาคา สิญ, อสฺโสสิํสุ, ปจฺจสฺโสสุํฯ อสุยิ, อสุยิตฺถฯ อสุณิสฺส, เตน อสุยิสฺสฯ สุเณ สุเณยฺย, สุเณยฺยํฯ เตน สูเย สูเยยฺยฯ สุณาตุ, สุณนฺตุฯ สูยตุ, สูยนฺตุ อิจฺจาทิฯ

คิ=สทฺเท, คิโณติฯ คิณนฺติฯ ตฺวํ คิโณสิฯ คิณิสฺสติ, คิณิสฺสนฺติฯ อคิณิสฺสฯ คิเณยฺยฯ คิโณตุ อิจฺจาทิฯ วุ=สํวรเณ, อาวุโณติ, อาวุณนฺติฯ อาวุโณสิ อิจฺจาทิฯ เสเสสุปิ โยเชตพฺพํฯ (สฺวาทินโย)ฯ

ตน=วิตฺถาเร,

26. ตนาทิตฺโว

ตนาทิโต กตฺตริ ลวิสเย โอ โหติฯ กิตฺติํ ตโนติ, ตโนนฺติ อิจฺจาทิฯ

76. โอวิกรณสฺสุ ปรจฺฉกฺเก

โอวิกรณสฺส อุ โหติ ปรจฺฉกฺกวิสเยฯ ตนุเต, ตนฺวนฺเตฯ ตนุเส, ตนุวฺเหฯ ตนฺเว, ตนฺวมฺเหฯ กมฺเม –

5,138. ตนสฺสา วา

ตนสฺส วา อา โหติ กฺเยฯ ปปุพฺโพ, ปตายติฯ ปตญฺญติ, ปตายเร ปตายนฺติ ปตญฺญเร ปตญฺญนฺติ+จฺจาทิฯ ตถา วิกรณโลเป อิญาคเม จ ตนิสฺสติ, ตนิสฺสนฺติฯ ปตายิสฺสติฯ อตนิ, อตนิํสุฯ อตนิสฺสฯ ปตายิสฺสฯ ตเนยฺย, ตเนยฺยุํฯ ตโนตุ, ตโนนฺตุ อิจฺจาทิฯ

กร=กรเณ,

5,177. กรสฺส โสสฺส กุพฺพ+กุรุ+กยิรา

กรสฺส ส โอการสฺส กุพฺพาทโย วา โหนฺติ นฺต+มาน+ตฺยาทีสุฯ กุพฺพติ, กุพฺพนฺติฯ กโรติ, กโรนฺติฯ กโรสิ, กโรถฯ

23. กรสฺส โสสฺส กุํ

กรสฺส ส โอการสฺส กุํ วา โหติ มิเมสุฯ กุมฺมิ กโรมิฯ กุมฺม กโรมฯ ปรจฺฉกฺเก กุรุเต กุพฺพเต, กุพฺพนฺเต อิจฺจาทิฯ กยิรติ, กยิรนฺติ อิจฺจาทิฯ กมฺเม-กฺยสฺส ทฺวิตฺเต อีสฺส รสฺโส, กริยฺยติ, กรียติ วา อิจฺจาทิฯ ‘‘ตวคฺควรณา’’ ทินา เย รสฺส ยกาเร กยฺยติ, กยฺยนฺติฯ พหุลาธการา กมฺเม กฺวจิ อิมินา กยิราเทเส เตน กยิรติ, กยิรนฺติ อิจฺจาทิฯ ภวิสฺสติมฺหิ –

25. หาสฺส จา+หง สฺเสน

กรสฺส โสสฺส หาสฺส จ อาหง วา โหติ สฺเสน สหฯ กาหติ, กาหนฺติ อิจฺจาทิฯ อิญาคเม กาหิติ, กาหินฺติ อิจฺจาทิฯ อาหงาเทสาภาวปกฺเข กริสฺสติ, กริสฺสนฺติ อิจฺจาทิฯ อชฺชตเน –

24. กา อีอาทีสุ

กรสฺส ส โอการสฺส กา โหติ วา อีอาทีสุฯ

44. ทีฆา อีสฺส

ทีฆโต ปรสฺส อีสฺส สิ วา โหติฯ อกาสิฯ อีโลเป อกา, อกํสุฯ โอสฺส สิอาเทเส อกาสิฯ สิญาคเม อกาสิตฺถฯ อกาสิ, อกาสิํ, อกาสิมฺหฯ อญฺญตฺร อกริกริ, อกริํสุ กริํสุ อกํสุ อิจฺจาทิฯ เตน อกรียิ อิจฺจาทิฯ อกริสฺส อิจฺจาทิฯ กมฺเม-อกรียิสฺส อิจฺจาทิฯ เอยฺยาทิมฺหิ ‘‘กฺวจิ วิกรณานํ’’ติ โอวิกรณโลเป กเรกเรยฺย, กเรยฺยุํ อิจฺจาทิฯ กุพฺเพ กุพฺเพยฺย อิจฺจาทิฯ

71. ฏา

กยิรา ปรสฺส เอยฺยสฺส ฏา โหติฯ โส กยิราฯ

70. กยิเร+ยฺยสฺเส+ยฺยุมาทีนํ

กยิรา ปรสฺส เอยฺยุมาทีนํ เอยฺยสฺส โลโป โหติฯ กยิรุํฯ ตฺวํ กยิราสิ, กยิราถฯ กยิรามิ, กยิรามฯ

72. เอถสฺสา

กยิรา ปรสฺเส+ถสฺส อา โหตีติอาทิสฺส เอสฺส อา โหติฯ กยิราถ ธีโรฯ กมฺเม-กริเยยฺย, กริเยยฺยุ+มิจฺจาทิฯ กโรตุ กุรุตุ วา, กุพฺพนฺตุ กโรนฺตุ อิจฺจาทิฯ ปรจฺฉกฺเก-กุรุตํ, กุพฺพนฺตํฯ กุรุสฺสุ กรสฺสุ อิจฺจาทิฯ ‘‘เอโอน+ม วณฺเณ’’ติ อกาโรฯ กุรุวฺโห, กุพฺเพ, กุพฺพามเสฯ กมฺเม-กรียตุ อิจฺจาทิฯ

5,133. กโรติสฺส โข

ปาทิโต ปรสฺส กรสฺส กฺวจิ ข โหติฯ อภิสงฺขโรติ อิจฺจาทิฯ สพฺพตฺถ โยเชตพฺพํฯ ‘‘ตทมินา’’ทินา ขาเทเส อภิสํขาสีติ วิเสโสฯ สก=สตฺติยํ, สกฺโกติ อิจฺจาทิฯ อป=ปาปุณเน, ปปุพฺโพ, ปปฺโปติ อิจฺจาทิฯ (ตนาทินโย)ฯ

จุร=เถยฺเย,

1,15. จุราทิโต ณิ

จุราทีหิ กฺริยตฺเถหิ สกตฺเถ ณิ ปโร โหติฯ ‘‘ณิณาปฺยาปีหิ วา’’ติ วิกปฺเปน โลฯ ธนํ โจรยติ โจเรติ อิจฺจาทิฯ กมฺเม-โจรียติ อิจฺจาทิฯ โจรยิสฺสติ โจเรสฺสติ อิจฺจาทิฯ กมฺเม-โจรียิสฺสติ อิจฺจาทิฯ อโจรยิ โจรยิ อโจเรสิ โจเรสิ อิจฺจาทิฯ อโจรยิสฺส อิจฺจาทิฯ กมฺเม-อโจรียิสฺส อิจฺจาทิฯ โจรเย โจรเยยฺย อิจฺจาทิฯ โจเรตุ โจเรนฺตุ อิจฺจาทิฯ

จินฺต=จินฺตายํ, สํโยคตฺตา น วุทฺธิ, จินฺเตติ จินฺตยติ, จินฺเตนฺติฯ กมฺเม-จินฺตียติ, จินฺตียนฺติ อิจฺจาทิฯ มนฺต=คุตฺตภาสเน, มนฺเตติ มนฺตยติ อิจฺจาทิฯ ปาล=รกฺขเณ, โส ธมฺมํ ปาเลติ ปาลยติฯ เตน ปาลียติ+จฺจาทิฯ (จุราทินโย)ฯ

ภูวาทิ จ รุธาทิ จ, ทิวาทิ จ ตุทาทโย;

ชฺยาที กิยาที สฺวาที จ, ตนาที จ จุราทโยฯ

(วิกรณวิธานํ)ฯ

5,1. ติช+มาเนหิ ข+สา ขมา+วีมํสาสุ

ขนฺติยํ ติชา, วีมํสายํ มานา จ ข+สปจฺจยา โหนฺติ ยถากฺกมํฯ ติช=นิสาเน, อการสฺสา+ปโยโคฯ เข ‘‘ลหุสฺสุปนฺตสฺสา’’ติ ปตฺเต+การสฺส ‘‘อญฺญตฺราปี’’ติ ปฏิเสโธฯ ยการวชฺชิตพฺยญฺชนสฺส ‘‘ปรรูป+มยกาเร พฺยญฺชเน’’ติ ปรรูปญฺจฯ ‘‘จตุตฺถทุติยา’’ ทินา ปฐมกฺขรกกาเร จ ‘‘ขฉสาน+เมกสฺสโร+ทิ ทฺเว’’ติ ติกฺข ติกฺข อิติ ทฺวิภาเว ‘‘โลโป+นาทิพฺยญฺชนสฺสา’’ติอาทิโต+ญฺญสฺส พฺยญฺชนสฺส โลเป จ กเต ติติกฺขาธาตุโต ตฺยาทิปจฺจย+ลวิกรณานิฯ ติติกฺขติ อิจฺจาทิ ปุริมสมํ ฯ กมฺเม-ติติกฺขียติ อิจฺจาทิฯ อิโต ปรํ กมฺโมทาหรณํ น กริสฺสามฯ

มาน=ปูชายํ+ติมสฺมา สปจฺจย, ทฺวิตฺตาทิมฺหิ กเต ‘‘มานสฺส วี ปรสฺส จ มํ’’ติ ปุพฺพมานสฺส วี จ ปรมานสฺส มญฺจ โหติฯ วีมํสธาตุโต ติปจฺจยาทิมฺหิ กเต วีมํสติ อิจฺจาทิฯ ติติกฺขิสฺสติ, วีมํสิสฺสติ อิจฺจาทิฯ เอว+มุปริปิ อชฺชตนาทีสุปิ โยเชตพฺพํฯ ปโยชกตฺตา ณิ, ‘‘ณิณาปฺยาปีหิ วา’’ติ ลวิกรณํ, เตชยติ เตเชติฯ ตถา จุราทิตฺตา น ลวิกรณํ, มานยติ มาเนติฯ

5,2. กิตา ติกิจฺฉา+สํสเยสุ โฉ

ติกิจฺฉายํ สํสเย จ วตฺตมานา กิตา โฉ โหติฯ กิต=นิวาเส, ฉปจฺจเย ปุพฺเพว ปรรูปาทิมฺหิ จ กเต ‘‘กิตสฺสา+สํสเย วา’’ติ ทฺวิตฺเต ปุพฺพสฺส ติอาเทเส ติกิจฺฉธาตุโต ตฺยาทโยฯ ติกิจฺฉติ, ติกิจฺฉนฺติ+จฺจาทิฯ วิปุพฺพโต กิตา ฉปฺปจฺจยาทิมฺหิ กเต ‘‘กวคฺคหานํ จวคฺคชา’’ติ ทฺวิตฺเต ปุพฺพสฺส กสฺส โจฯ วิจิกิจฺฉติ, วิจิกิจฺฉนฺติ+จฺจาทิฯ ปโยชกตฺตา เกตยติ+จฺจาทิ ปุริมสมํฯ